یەکەی توێژینەوەی ئابووری  MIRS

ئاڵەنگارییە ئابوورییەکانی بەردەم حکوومەتی هەرێمی کوردستان، ئیتر سادەو ساکار نین؛ بەڵکو لەواقیعدا پەستانێکی زۆر درووست دەکەن؛ لەنێو بەپەلەترین چارەسەرەکاندا، بە پیشەسازیکردنی کەرتی وزەی ناوچەکەیە. ئەم پێویستییە پێشووتر لە شیکارییەکانی ئینستیوتی مێدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی(MIRS)  دا جەختی لەسەر کراوەتەوە. نموونەیەکی بەرچاوی ئەم پابەندبوونە "پرۆژەی کۆمپلێکسی پێوانەی یەکگرتوو-Integrated Fertilizer Complex Project"ە، ئەم دەستپێشخەرییە نەک وەرچەرخانێکی جۆریی گەورە بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق دەهێنێتە ئاراوە، بەڵکو لێکەوتە سوودبەخشەکانی وڵاتانی دەوروبەرو ناوچەکەش دەگرێتەوە. بۆیە پێویستە زیاتر درێژە بە دەستپێشخەرییەکە بدەین تا دەگەینە ئەنجامێکی دڵخۆشکەر.

بۆ قووڵبوونەوە لەم پڕۆژە پێشکەوتووە و کاریگەرییە ئابوریی و ناوچەییەکانی، یەکەی ئابوریی ئینستیوتی مێدیتریانە چەند پرسیارێکی یەکلاکەرەوە ڕووبەڕووی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای گرۆس- Gross  دەکاتەوە کە هاوبەشی ستراتیژی گەورە کۆمپانیای کۆریای باشوور (KPM)ە  لە عێراق و هەرێمی کوردستان.

بەڕێز حوسێن، پڕۆژەی پێوانەی یەکگرتوو (Integrated Fertilizer) ی کەی پی ئێم-KPM وەک یەکێک لە گەورەترین وەبەرهێنانە پیشەسازییەکان لە عێراقدا ناسێندرا. تکایە بۆ خوێنەرانمان ڕوون بکەنەوە کە ئەم پڕۆژەیە چییە و بۆچی گرنگە؟

حوسێن زوبەیر: بە خۆشحاڵییەکی زۆرەوە. ئەو پڕۆژەیەی کە لەلایەن کۆمپانیای KPM دیزاین کراوە، کۆمەڵگەیەکی گەورە و یەکگرتووی بەرهەمهێنانی پێوانەیە لە پێنج ناوچەی عێراق، کە توانای کۆتایی ساڵانە 44.7 ملیۆن تۆن گازی هەیە. گرنگی ئەم پڕۆژەیە لە چەند ڕەهەندێکدایە: یەکەم: لەبری فرۆشتنی کەرەستەی خاو وەک غاز و گۆگرد و فۆسفات، دەیانگۆڕین بۆ بەرهەمی بەهای زیادکراو (واتە دەیانگۆڕین بۆ ئەو کەرەستەو ماددانەی کە بەهایەکی زیاتریان هەم لەبازاڕ و هەم لەژیاندا هەیە)؛ دووەم: ڕەخساندنی زیاتر لە 105 هەزار (سەتو پێنج هەزار) هەلی کاری ڕاستەوخۆ؛ سێیەم: دروستکردنی ژێرخانی وەک وێستگەی کارەبا، نیشتەجێبوون، هێڵی ئاسن و ڕاهێنانی سەرچاوە مرۆییە- ناوخۆییەکان کە بناغەی گەشەپێدانی بەردەوام پێکدەهێنن.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری -MIRS: سەرچاوە سەرەتاییەکانی ئەم پڕۆژەیە وەک غاز، گۆگرد و فۆسفات لە کوێوە دێن؟

حوسێن زوبەیر: ئێمە کەڵک لە سەرچاوە ناوخۆییەکانی عێراق وەردەگرین؛ پرۆژەکە بە دابینکردنی گازی سرووشتی دەکەوێتە سەرپێ، 9 بلۆکی گاز لە هەرێمی کوردستان و 7 بلۆک لە باشووری عێراق دابین دەکرێت. گۆگرد لە یەدەگی بەرفراوانی میشراق و فۆسفات لە کانەکانی عوکاشات دەردەهێنرێت. ئێمە پابەندین بە کڕینی ئەم سەرچاوانەی بە نرخی جیهانی لە وەزارەتە پەیوەندیدارەکانی عێراق. ئه م سیاسه ته له به ڕژه وه ندی هه م حکوومه ت و هه م خه ڵکه .

❖یەکەی توێژینەوەی ئابووری -MIRS: ئایا ئامانجی سەرەکی تەنها دابینکردنی بازاڕی ناوخۆییە یان هەناردەکردنیش لەبەرچاو دەگیرێت؟

حوسێن زوبەیر: ئێمە بە تەواوی پێداویستییە ناوخۆییەکانی عێراق دابین دەکەین، بەتایبەتی لە کەرتی کشتوکاڵدا کە زۆر پێویستی بە پێوانەی ستاندارد هەیە. ئەو بەرهەمە زیادەیە هەناردەی وڵاتانی ناوچەکە و ئەوروپا دەکرێت. لەم پرۆژەیەدا بەندەری ئوم ئەلقەسر وەک دەروازەی هەناردەکردن پەرەی پێدەدرێت و ژێرخانی شەمەندەفەریش بۆ بەستنەوەی بە ناوەڕاست و باکووری عێراقەوە دروستدەکرێت.

 ❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری – MIR: باسی ڕەخساندنی هەلی کارت کرد. ئایا هەلی کار بۆ بیانییەکان تەرخانکراوە یان بۆ عێراقییەکان؟

حوسێن زوبەیر: سەرنجی تەواومان لەسەر هێزی کاری عێراقە. لە قۆناغە جیاوازەکانی پڕۆژەکەدا زیاتر لە 105 هەزار هەلی کاری ڕاستەوخۆ دەڕەخسێنرێت و مووچەی مانگانە لە نێوان 500 بۆ 8 هەزار دۆلاردایە. جگە لەوەش 95 هەزار یەکەی نیشتەجێبوونمان بۆ فەرمانبەران دابین کردووە و بەرنامەی ڕاهێنانی تایبەتمەندمان لە کۆریا و ئەڵمانیا و ئەمریکا بۆیان ئامادە کردووە. ئامانجمان ئەوەیە گەنجانی عێراق نەک هەر دامەزراو بن، بەڵکو تایبەتمەند و بەهێز بن.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری- MIRS: پرۆژەو دەستپێشخەرییەکی وەها دەبێت ڕۆڵی ژینگەیی و وزەی پاک فەرامۆش نەکات؟

حوسێن زوبەیر: ئەم ڕۆڵە نەک هەر فەرامۆش ناکرێت، بەڵکو ڕۆڵێکی زۆر سەرەکی دەبێت، ئەوە بەشێکە لە ئەرکەکەمان کە هەم هەمەچەشنکردن لە ئابوریی و هەم هەمەچەشنکردن لە سەرچاوەکانی وزەدا دەستەبەر بکەین. ئێمە پەرە بە وێستگەی وزەی خۆر و "با" دەدەین کە توانای ٦ هەزار مێگاواتیان هەیە بۆ کارگەکانی کارەبا و هێڵی ئاسن و تەنانەت بەشێک لە بەکارهێنانی شارەکە. هەروەها ئەم وزەیە بۆ بەرهەمهێنانی هایدرۆجینی سەوز کە داهاتووی ئابووریی وزەی جیهانە بەکاردێنین. پڕۆژەکەمان یەکەم پڕۆژەیە لەسەر ئاستی عێراق کە پیشەسازی قورس لەگەڵ وزەی پاک تێکەڵ بکات.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:  ئایا حکومەتی عێراق پاڵپشتی ئەم پڕۆژەیە دەکات؟

حوسێن زوبەیر: تا ئێستا هاوکارییەکان زۆر بونیادنەر بوون. هەردوو وەزارەتی نەوت و وەزارەتی پیشەسازی و کانزاکان لە ڕووی تەرخانکردنی سامان و گرێبەستی غاز و ئاسانکاری بۆ پرۆسەی وەبەرهێنان زۆر پاڵپشتییان کردووە. ئێمە پڕۆژەکە لەسەر بنەمای مۆدێلی BOO و BOT جێبەجێ دەکەین، کە ڕێگە بە حکومەت دەدات بەشداری لە گەشەپێدانەکەدا بکات بەبێ ئەوەی بارگرانییەکی دارایی بسەپێنێت.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:  بەگشتی ئێوە داهاتوو چۆن دەبینن؟ دیدگاتان بۆ داهاتووی ئەم پڕۆژەیە و ئابووری عێراق چییە؟

حوسێن زوبەیر: من پێم وایە عێراق دەتوانێت لە ئابوورییەکی وابەستە بە نەوتی خاوەوە بگۆڕێت بۆ ئابوورییەکی پیشەسازی و بەرهەمە پیشەسازییە بەهادارەکان هەناردە بکات، مەعریفەو زانستی سەردەم بکاتە بنەمای گەشەی ئابوریی. ئەم پڕۆژەیە خاڵی دەستپێکی ئەم گواستنەوەیە مێژوویی: گواستنەوەیە لە شێوە تەقلیدییەکەی سەت ساڵی ڕابردوو بۆ شێوەیەکی مۆدێرن و پیشەسازیی و بەرجەستەکردنی سەرچاوەی وزەی هەمەجۆر و ئابورییەکی هەمەچەشن. ئێمە تەنها کارگە دروست ناکەین، زنجیرە بەهایەکی نیشتمانی و داهاتوویەکی بە کەرامەت بۆ گەلەکەمان دروست دەکەین. بەرپرسیارێتی من وەک سەرکردەیەکی عێراقی-کورد تەنها گەشەپێدان نییە، بەڵکو دروستکردنی هیوایە.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:  ئێوە لە دەستپێشخەرییەکەدا سەبارەت بە پرۆگرامی پشتگیری منداڵانی بێ باوک بڕگەیەکتان هەیە، ئامانجی سەرەکی ئەم بەرنامەیە چییە و کام گروپ دەگرێتەوە؟

 حوسێن زوبەیر: ئامانجمان لەگەڵ ئەم بەرنامەیە دابینکردنی ژیانێکی شایستە، پەروەردەیەکی ستاندارد، و چاودێری تەندروستی و تەندروستی دەروونییە بۆ منداڵانی بێ باوک کە زۆرجار لە سووڕی سروشتی گەشەکردن و گەشەکردن بێبەش دەبن.  ئێمە  نەک هەر پابەندین بە تەنها پشتگیریکردنی ئەو منداڵانە، بەڵکو ئامادەکردنیان بۆ داهاتوویەکی سەربەخۆ و کاریگەر. ئەم هەڵەش شارەکانی بەغدا و هەولێر و سلێمانی و موسڵ و بەسرە دەگرێتەوە بەهۆی چڕی دانیشتوان و زۆری ژمارەی منداڵانی بێ باوک و توانای هاوکاریی ناوخۆییەوە هەڵبژێردران. هەڵبژاردنەکە لەسەر بنەمای پێویستی ڕاستەقینە، ژێرخانی گەشەپێدەر و دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە مرۆییە تایبەتمەندەکان ئەنجامدرا.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:   ئەو خزمەتگوزارییانە چین کە لەم ناوەندانەدا پێشکەش دەکرێن؟

 حوسێن زوبەیر: هەر سەنتەرێک پۆلی پەروەردەیی (لە باخچەی ساوایانەوە تا ئامادەیی)، بەشەناوخۆییەکان، سەنتەری فێربوونی کۆمپیوتەر، کلینیکی پزیشکی، گۆڕەپانی یاری، کتێبخانە، هۆڵێکی وەرزشی لەخۆدەگرێت. هەروەها خۆراکدانی ڕۆژانە و جلوبەرگ و خزمەتگوزاری دەروونی و ڕاهێنانی کارامەیی پێشکەش دەکرێت.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:  ئایا تەنها بیناسازی فیزیکییە یان کارکردنی درێژخایەنیش هەیە؟

 حوسێن زوبەیر: ئەم بەرنامەیە تەنها بیناسازی نییە. کۆمپانیای KPM پابەندە بە کارکردنی تەواو بۆ ماوەی ٢٠ ساڵ. ئێمە بەرپرسیارییەتی هەموو تێچوونە بەردەوامەکان دەگرینە ئەستۆ، لەوانەش؛ مووچەی مامۆستایان لەو ناوەندانە، خواردن، جل و بەرگ، کەرەستەی پەروەردەیی و بەڕێوەبردن بۆ ئەو منداڵانە.

 ❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:  با بێینە سەر شەفافیەتی دارایی لەم کارە خێرخوازییانە، ئەمە چۆنە؟

حوسێن زوبەیر: کۆی بودجەی ئەم پڕۆژەیە ٤.٦٥ ملیار دۆلارە. هەموو پارەکان بە قۆناغ ئەنجام دەدرێن، بە شێوەیەکی شەفاف و لە سەرچاوەکانی KPM خۆیەوە. سیستەمی چاودێری دارایی بە هاوکاری دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان و حکومەتی عێراق جێبەجێ دەکرێت.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:  بڕگەیەکی ترتان هەیە دەربارەی بەرنامەی پشتگیری بێوەژنەکان، ئامانجی ئەم بەرنامەیە چییە؟

حوسێن زوبەیر: کۆمپانیای KPM  کە پرۆسەکە بەڕێوە دەبات، خوێندنەوەی تەواوی بۆ واقیعی کۆمەڵایەتی عێراق کردوە، لە عێراق ملیۆنەها بێوەژن هەن، کە بەداخەوە بەهۆی جەنگ و کاولکارییەکانی ئەمدواییانەو دەیەکانی پێشووترەوە ئەم حاڵەتە نەشآزە درووست بوە؛ بۆیە ئامانجی سەرەکی ئەم پرۆژەیە بەهێزکردنی سەربەخۆیی دارایی و کەرامەتی مرۆیی بێوەژنەکانە لە عێراق. ئەم بەرنامەیە لە پشتبەستن بە یارمەتییە سنووردارەکان دووریان دەخاتەوە و دەیانگەڕێنێتەوە بۆ سەر ڕێگای خۆشگوزەرانی ئابووری.

 ❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS:  بۆ نموونە شێوازی پارەدانی مانگانە چۆنە و چییە؟

➤ حوسێن زوبەیر: هەر ئافرەتێک مانگانە ٨٠٠ دۆلاری پێدەدرێت بۆ ماوەی ٣٦ مانگ. ئەم بڕە پارەیە لە شێوەی پلانی دارایی بچووک لە ١٨ پارێزگادا دەدرێت و لەلایەن نووسینگەکانی ناوخۆیی KPM چاودێری دەکرێت. ئەمە یارمەتییەکە؛ بەڵام ئەگەر وەرگرەکە بیەوێت بڕە پارەکە بگەڕێنێتەوە، ئەوا پارەکە دەخرێتە سندوقێکی تایبەت و بۆ بێوەژنە نوێیەکان بەکاردەهێنرێت. ئەم مۆدێلە سووڕاوەیەو بەردەوامیی بەرنامەکە مسۆگەر دەکات.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS: خشتەی جێبەجێکردن چییە؟

حوسێن زوبەیر: قۆناغی جێبەجێکردن لە ماوەی ٢٤ مانگدا تەواو دەبێت. پارەدان لە ٢٥ ی مانگ دەست پێدەکات و بۆ ماوەی سێ ساڵ بەردەوام دەبێت.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS: لێرەدا دەبێت ئەوە شتێکی ئاسایی بێت کە دەربارەی بەڕێوەبردنی پڕۆژە و ڕۆڵی کەسیی خۆت بپرسین؛ ڕۆڵی ئێوە لە جێبەجێکردنی ئەم پڕۆژانە چییە؟

حوسێن زوبەیر: وەک نوێنەری فەرمی KPM لە عێراق، بەرپرسیارم لە چاودێری ستراتیژی و هەماهەنگی لەگەڵ حکومەت و دامەزراوە ناوخۆییەکان و دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی تەواو و لەسەر بنەما مرۆییەکان ئەم پڕۆژانە بەڕێوەببرێن.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS: هاوکاری لەگەڵ حکومەت چۆنە؟

  حوسێن زوبەیر: ئێمە لە نیزیکەوە لەگەڵ وەزارەتەکانی کار، پەروەردە، تەندروستی، و دەسەڵاتدارانی پارێزگاکان کاردەکەین. ئەم پرۆژانە بەبێ پاڵپشتی حکومەت سەرناگرن و خۆشبەختانە تا ئێستا هاوکارییەکان زۆر ئەرێنی بوون.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS: ئایا بەرنامەی هاوشێوە بۆ پڕۆژە پیشەسازییەکانی تر پلانی بۆ دانراوە؟

حوسێن زوبەیر: بەڵێ، بەدڵنیاییەوە بەڵی. هەروەها پڕۆژەی پێوانەی یەکگرتووی ئاڵۆز کە گازی سرووشتی دەکاتە بنەمای پیشەسازیی لەسەرتاسەری عێراقدا، پڕۆژەکانی وزەی پاکی KPM ە، هاوکات بەرنامەی پەروەردەیی، پزیشکی و نیشتەجێبوون دیزاین کراون. ئەمە سیاسەتێکی بەردەوامی KPM ە لە سەرانسەری جیهان: قازانج دەبێت ڕەنگدانەوەی کۆمەڵایەتی هەبێت.

❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS: پرۆژەیەکی وەها بێگومان بێ کێشە نابێت، گرنگترین ئاستەنگەکان چین؟

 حوسێن زوبەیر: تەحەددیاتی وەک ئاسایشی هەندێک ناوچە، نەبوونی ژێرخانی گونجاو، ئاڵۆزی کولتووری و بیرۆکراتی هەیە. بەڵام بە پلاندانانی ورد و بەشداریکردنی ناوخۆیی و پەروەردە، دەتوانرێت ئەم ئاستەنگانە لاببرێن و بکرێنە دەرفەت.

 ❖ یەکەی توێژینەوەی ئابووری-MIRS: شتێکمان نەماوە بپرسین، ڕوونکردنەوەکانت گەیشتن؛ دوا پەیامت بۆ گەلی عێراق و هەرێمی کوردستان چییە؟

حوسێن زوبەیر:  پەیامی من هیوایە.  ئێمە لە KPM پێمان وایە گەلی عێراق شایەنی باشترینە. ئەم پڕۆژانە بۆ یارمەتیدانی بەهێزکردنی خێزانەکان و بنیاتنانی داهاتوویەکی گەشتر بۆ نەوەی داهاتوو داڕێژراون. ئێمە لەگەڵ ئێوە وەستاوین، کوردستان بەم شێوەیە دەمێنێتەوە؛ ئابوریی بەمجۆرە گەشە دەکات، پیشەسازیی بەو شێوەیە لەسەر پێی خۆی ڕادەوەستێت. لە هەموو ئەمانە گرینگتر ئەوەیە ئەم دەستپێشخەرییە- ستراتیجییە هەر KPM  لە خۆی ناگرێت، بەڵکو ئێمە شانزە گەورە کۆمپانیای جیهانی هاوبەشمانن، لەگەڵ ئێمەدا ئەوانیش دێن. هیوادارم سەرکردایەتی حکومەتی کوردستان یەکگرتوو بن، بەخێرایی بە تەنگ دەستپێشخەریی و پرۆپۆزەڵ و نووسراوە فەرمییەکانمانەوە بێن و، کارەکە واژۆ بکرێت و، هەواڵی خۆش بگاتە هەموو لایەک.

"لە فرۆشتنی کەرەستەی خاوەوە بۆ بەرهەمهێنانی بەهای زیادکراو، ئەمەی سەرەوە ڕێگەیەکی ئامادەو بەرجەستەکراوە بۆ وەرچەرخانێکی مێژوویی لە ئابووری عێراق و هەرێمی کوردستان لە ڕوانگەی بەڕێوەبەرێکی گەشەسەندووەوە."